آنالیز رسوبات رودخانه فهلیان(شهرستان ممسنی)

چکیده حوزه آبریز هندیجان- جراحی در جنوب غرب کشور، استان فارس واقع گردیده است. رودخانه فهلیان واقع در شهرستان نورآباد ممسنی،که بااهمیت ترین رودخانه این شهرستان است، ابتدا از کوه شش پیر در نزدیکی اردکان سرچشمه گرفته و شش پیر خوانده می شود. سپس به جانب باختر امتداد یافته با نام های شیرین و فهلیان از ممسنی گذشته و سرانجام به نام زهره به رودخانه کارون می ریزد. رودخانه فهلیان در مسیر حرکتی خود از سازندهای مختلف زمین شناسی عبور کرده و در این مسیر شاخه های فرعی فراوانی به آن وارد می شوند که همگی حالت سیلابی و فصلی دارند. هدف علمی این تحقیق کشف ماهیت رسوبات رودخانه فهلیان از نظر ویژگیهای ترکیبی و بافتی و روابط آنها با سنگهای منشا است که از نظر توسعه دانش و جنبه آموزشی آن مهم است رسوباتی که روزانه یا سالانه از طریق رودخانه منتقل می شود، با سدی که در مسیر رودخانه احداث خواهد شد، در مخزن سد انباشت می گردد. برآورد میزان رسوبات منتقل شده از اهداف کاربردی این تحقیق است که ارزش اقتصادی این مطالعه را تعیین خواهد کرد. بطور عمومی اندازه ذرات در رودخانه های با بستر گراولی، به طرف پایین دست کاهش می یابند. علل ریزشوندگی شامل رسوبگذاری انتخابی مواد بستری رودخانه براساس اندازه دانه ها، مسافت حمل و نقل، جورشدگی عمودی و جانبی در محل رسوبگذاری و سایش در طول حمل و نقل و تاثیر هوازدگی پس از نهشته شدن رسوب در بستر رودخانه می باشد. در نتیجه، مطالعات مهم در مورد علت ریزشوندگی پایین دست رودخانه ها، جورشدگی هیدرولیکی را عامل اصلی این تغییرات می داند. جورشدگی اغلب نمونه ها در رودخانه فهلیان بسیار ضعیف بوده است و همچنین کج شدگی اغلب نمونه ها در این رودخانه بصورت مثبت بوده و دارای کشیدگی در اغلب نمونه ها کشیده می باشد. در این رودخانه کاهش سریع شیب بستر، یکی از عوامل اصلی در کاهش اندازه دانه ها به طرف پایین دست رودخانه می باشد. همچنین حمل و نقل انتخابی دانه ها وابسته به شرایط هیدرولیکی بوده که توسط میزان آب و شیب حوضه آبریز کنترل می گردد. شاخص های فیزیوگرافی رودخانه فهلیان که از شاخص هایی نظیر ضریب فشردگی، ضریب شکل، روش شام، نسبت دایره ای و مستطیل معادل به بحث می پردازند، و نیز کمیت های مربوط به محیط و مساحت حوضه، ارتفاع و شیب حوضه و ضریب تراکم زهکشی حوضه تعریف و مشخص شده اند. با نگرشی بر ویژگی های توالی رسوبی نهشته های واحدهای گوناگون درگستره نقشه زمین شناسی فهلیان درباره چگونگی پیدایش حوضه های رسوبی و نحوه تشکیل آنها و تأثیر سازوکارهای زمین ساختی بر روی آنها بحث شده است. ردیف رسوبی مورد بحث، پس ازگروه خامی (فهلیان، گدوان، داریان) به ترتیب واحدهای سنگ چینه ای یا سازند های گروه بنگستان (ک‍ژدمی، سروک)، گورپی، پابده، آسماری، گچساران، میشان، آغاجاری و بختیاری رخنمون دارند. رسوب شناسی رودخانه فهلیان از جمله طبقه بندی و تعیین اندازه ذرات، تعیین پارامترهای بافتی (میانه، میانگین، جورشدگی، کج شدگی وکشیدکی) و عوامل کنترل کننده آن ها و شناخت ساختمان های رسوبی و رخساره های سنگی موجود بطور مشروح کار شده و نمودارهای مربوطه ترسیم شده است. رخساره های سنگی شناسایی شده در رودخانه فهلیان شامل چهار رخساره گراولی gmm, gmg, gcm, gci، چهار رخساره ماسه ای، sp, ss, sh و sm و چهار رخساره گلی، fm,fl, fr و fsm می باشد. بنابر اطلاعات حاصل، چهار مدل رسوبی برای رودخانه فهلیان پیشنهاد شده است که شامل: رودخانه بریده بریده گراولی با رسوبات جریان های ثقلی، رودخانه بریده بریده با بار گراولی، رودخانه مآندری با بار گراولی و رودخانه مآندری با بار معلق می باشند.